Helse herfst 10: het slotstuk

Je leest het goed. De blogserie helse zomer – wat herfst werd –  komt met deze blog tot een eind. Het is tijd om te bedenken wat al deze studie en kennis nu gebracht hebben. Waarom denk ik dat bepaalde zienswijzen waarschijnlijker zijn dan andere en wat doet dit met het beeld dat ik van/over God heb. De God waarvan ik geloof dat hij zowel liefdevol én rechtvaardig is. Per zienswijze bespreek ik de voornaamste punten alvorens ik tot een (soort van) conclusie kom. De volgende blog wordt dan weer eens lekker hap & snap :)

Inhoudsopgave

Voor wie hier pas aanhaakt, en voor wie domweg het spoor een beetje kwijt is geraakt in de afgelopen maanden, volgt hier eerst een overzicht van de eerdere blogs in deze serie.

• Helse zomer 1: introductie
  Teveel achtergrond artikelen om je alvast bekend te maken met het concept hel en de diverse zienswijzen.
• Helse zomer 2: eeuwige pijn?
  Een uiteenzetting van de traditionele zienswijze op de hel: de pijnig duurt eeuwig voort als bestraffing.
• Helse zomer 3: in de aanval!
  Tegenargumenten voor de traditionele zienswijze, bezien vanuit de andere drie zienswijzen.
• Helse zomer 4: ôlâm & aiõn
  Een uiteenzetting van het annihilationisme waarin de duur van de hel in relatie staat tot de begane zonden.
• Helse zomer 5: antihilationism
  Tegenargumenten voor de het annihilationisme,  bezien vanuit de andere drie zienswijzen.
• Helse zomer 6: universalisme
  Een uiteenzetting van het universalisme waarbinnen iedereen uiteindelijk in de hemel zal komen.
• Helse zomer 7: wishfulthinking
  Tegenargumenten voor de het universalisme,  bezien vanuit de andere drie zienswijzen.
• Helse herfst 8: vaag vagevuur?
  Een uiteenzetting van de vagevuur (purgatory) zienswijze waar het vagevuur dient voor loutering en heiliging.
• Helse herfst 9: black & white
  Tegenargumenten voor de vagevuur (purgatory) zienswijze,  bezien vanuit de andere drie zienswijzen.

Voorafgaand aan deze serie schreef ik in november vorig jaar deze blog waarin ik al speel met het idee voor bovenstaande blogserie. In april van dit jaar schreef ik een blog over indoctrinatie en de hel, ook van harte aanbevolen ;-) Nu komen de vier zienswijzen aan bod waarbij ik graag wil noemen dat ik de ‘discussie’ omtrent de vrije wil, en daarmee het calvinisme – arminianisme, voor nu buiten beschouwing laat. Dat hoop ik later nog eens op te pakken.

Traditionele zienswijze

Ogenschijnlijk sterke Bijbelse onderbouwing alhoewel ik na deze blogserie onderken dat je met een bepaalde vooringenomenheid veel van de genoemde teksten leest. Subtiel of minder subtiel is me geleerd dat de hel inderdaad eeuwigdurend is en het lijkt wel of ik teksten zó lees dat ze hiermee in overeenstemming zijn. Met name het oneindige karakter van de hel heeft minder Bijbelse fundering dan ik dacht. In mijn gebrekkige kennis vind ik Jesaja 66 helemaal niet zo overtuigend op dit gebied. Ook Mattheus 25:46  is, in het licht van Hebreeën 9:12 heel anders te lezen. Dus de Bijbelse onderbouwing staat voor mij niet meer zo sterk als voorheen.

De sterkste twee punten tegen deze zienswijze zijn naar mijn idee:

• In het oude testament staan talloze wetten en voorschriften opgetekend die rechtvaardige wraak beogen. Ik heb ze allemaal beluisterd vanuit m’n NBV luisterbijbel. God lijkt daarmee wraak en/of bestraffing proportioneel te laten zijn, en daarmee rechtvaardig. Waarom zou dat in het geval van de hel dan ineens zoveel anders zijn?
  Nee, ik denk dat God niet buitenproportioneel zal straffen. Alleen God weet welke straf rechtvaardig zal zijn, maar dat deze eeuwigdurend zal zijn geloof ik niet (meer).
• Het deductieve argument dat een zonde tegen een oneindige God per definitie een oneindige zonde is, en daarmee een oneindige bestraffing vraagt heeft nauwelijks tot geen Bijbelse grond. Hoe kan een mens, door God gemaakt, en oneindige zonde begaan tegen zijn maker? God is toch immers zoveel groter en machtiger dan wij?
  Nee, dit argument is volgens mij vooral bedacht om een eeuwigdurend bestaan in de hel te kunnen ‘recht praten’, maar heeft geen duidelijk Bijbelse grond.

Annihilationisme

De soms te gedreven houding van annihilationisten, om toch vooral aan te tonen dat de traditionele zienswijze het bij het verkeerde eind heeft, heeft me zo nu en dan geïrriteerd. Tegelijkertijd moet ik onderkennen dat ze hun huiswerk v.w.b. de exegese (zeer) goed gedaan hebben en met aannemelijke opvattingen komen bij teksten als Openbaring 14:11 (dit is de tekst die het sterkst wijst op de traditionele zienswijze), Jesaja 66:24 en Openbaring 20: 10. In de kern gaat het om het woord oneindig en ik denk dat er veel te zeggen is hier een scheiding aan te brengen tussen íets dat oneindig is, en de consequenties van dat iets die oneindig kunnen zijn. Dit adresseert één-op-één mijn bovenstaande twee bezwaren op de traditionele zienswijze. Daarnaast wordt er erg vaak gesproken over vernietiging, dood, verdelging en vergaan.

De sterkste twee punten tegen deze zienswijze zijn naar mijn idee:

• Het boek Openbaring wordt nadrukkelijk gezien als een Bijbelboek vol hyperbolen en metaforen die met dat in het achterhoofd gelezen dient te worden. Het past dus niet om er metafysische conclusies aan te verbinden. Dit zet de deur op een kier voor het naar eigen inzicht ‘wegen’ van Bijbelboeken en er zo uit te halen wat je zoekt en de rest af te (kunnen) doen als poëtisch, verhalend en metaforisch.
  Nee, ik denk niet dat dit bij Openbaring een gevaar is. Bepaalde Bijbelboeken zitten duidelijk in een bepaald ‘genre’ en Openbaring is daarvan een erg duidelijk voorbeeld.
• Het idee van een hel die proportioneel is tot de zonde – wat dat dan ook moge zijn – klinkt dermate prettig voor ons mensen dat we voorbij gaan aan God’s liefde én toorn. Naar onze menselijke definitie kán het toch niet zo zijn dat God ons eeuwig zal straffen (vergelijk de 3 punten van Herman Bavinck)?
  Nee, ik denk dat deze zienswijze veel meer biedt dan een prettig klinkende doctrine. Er is volgens mij voldoende Bijbelse onderbouwing om het annihilationisme als volwaardige zienswijze naast de traditionele zienswijze te plaatsen. 

Universalisme

Met veel interesse heb ik het boek ‘Love Wins’ van Rob Bell gelezen tijdens het lezen van het boek ‘Four Views on Hell’. Maar ook het hoofdstuk in Four Views vond ik boeiend, vooral omdat het relatief nieuw voor me was. Het boek van Rob Bell wist me niet te overtuigen en dit hoofdstuk deed het een heel stuk beter op dat gebied. Het ‘grote verhaal’ of ‘de rode lijn’ spreekt aan, maar levert exegetisch nogal wat problemen op en daar is naar mijn mening onvoldoende aandacht voor, juist omdat er op hoofdlijn wordt geredeneerd. En dat levert een spanning op die onopgelost blijft. In dat opzicht dat je dan de spanning van de traditionele zienswijze inruilen voor een andere spanning. Toegeven: alleen de universalisten hebben een goed antwoord op de (retorische) vraag: is het offer van Jezus niet groot genoeg om íedereen te redden? Dat brengt je snel van kunnen naar willen en redeneer zo maar door.

De sterkste twee punten tegen deze zienswijze zijn naar mijn idee:

• De universalistische kijk is bijna 100% deductief van aard. Het zoomt uit en gaat daarbij voorbij aan vele teksten die de zienswijze niet ondersteunen of ronduit tegenspreken. De bijbelse onderbouwing is erg mager en alhoewel velen zeggen te hopen dat uiteindelijk iedereen gered wordt, is het maar de vraag of dit echt tegemoet komt aan ons (menselijke gevoel) van rechtvaardigheid.
  Nee, ik zie te weinig Bijbelteksten die deze zienswijze, hoe aantrekkelijk ook, ondersteunen. 
• Om het standpunt te hebben dat uiteindelijk iedereen gered zal worden, is het noodzakelijk dat ook mensen na de dood nog kunnen worden gered. Deze verlossing na de dood staat haaks op vele bijbelteksten die onomwonden spreken over de finaliteit van het einde. En zonder verlossing na de dood valt het universalisme uit elkaar. En de hel beschrijven als iets dat we nu op aarde doormaken, zoals Rob Bell doet, draagt niet bij aan de geloofwaardigheid van de zienswijze.
  Nee, alhoewel ik geloof dat God iedereen kán redden (Hij is immers almachtig) ben ik van mening dat het Bijbels is te geloven dat dit uiteindelijk niet zal gebeuren. Hij heeft meer geduld met ons dan we kunnen bevatten, maar er zal een moment komen dat er een lijn getrokken wordt. 

Vagevuur (purgatory)

Op voorhand wist ik eigenlijk al dat ik me niet zou gaan vinden in deze zienswijze. Niet per sé omdat ik feitelijk ‘weet’ (hoe arogant..) dat dit een niet-Protestantse zienswijze is, maar omdat voor mij de ’tussenstaat’ volstrekt nieuw is. Ik kan me gewoonweg geen bijbelteksten voor de geest halen waarin deze zienswijze gestaafd wordt. Dit hoofdstuk vond ik verder het moeilijkste hoofdstuk, maar de auteur zet het onderscheid tussen ’tevredenstelling’ (satisfaction) en ‘heiliging’ (sanctification) wel goed scherp neer. Daarmee neemt hij veel bezwaren van Protestanten weg, en daarmee ten dele ook mijn bezwaren. En nee, niet alle wegen leiden naar de hemel binnen deze zienswijze.

De sterkste twee punten tegen deze zienswijze zijn naar mijn idee:

• De zienswijze veronderstelt zo ongeveer het arminianisme, ofwel: wij zijn in staat God’s bedoeling met ons op z’n minst te frustreren en op z’n ‘best’ te blokkkeren. Het proces van heiliging vergt, zogezegd, namelijk onze medewerking. Zoals in de inleiding aangegeven krijgt dit nog wel een vervolg in een latere blog.
  Nee, ik ben er nog niet uit over hoe onze wil zich verhoudt tot God’s wil.
• Het uitgangspunt dat de heiliging (sactification) van mensen een proces is dat op aarde start en, afhankelijk van hoe ‘goed’ je geleefd hebt, in het vagevuur wordt voortgezet alvorens je de hemel betreedt in onbijbels. De zienswijze van de Protestanten, waarbinnen de heiliging op één moment geschiet op het moment van overlijden, is minstens net zo waarschijnlijk ((1 Korintiërs 15:52).
  Nee, ik geloof niet dat de vereiste heiliging van de mensen die naar de hemel gaan noodzakelijkerwijs is (langdurig) proces is, maar dat God ons wil en kan heiligen in één moment.

Conclusie

Als je alles zo bij elkaar optelt dan kan ik niet anders dan concluderen dat ik mij het meest ’thuis’ voel bij het annihilationisme. Dat wil niet zeggen dat ik durf te beweren dat het zo zal zijn omdat volgens mij niemand daarover iets met enige zekerheid kan zeggen. Maar naar mijn bescheiden mening, uitgewerkt in deze 10 blogs, denk ik dat het annihilationisme een sterke basis heeft in de Bijbel. Niemand hoeft deze zienswijze te omarmen puur en alleen om maar van die worsteling met de traditionele zienswijze af te komen. Het annihilationisme biedt geen inferieure, zwak onderbouwde kijk op het einde der tijden, maar een volwassen en degelijk Bijbels onderbouwde zienswijze. Het is ook geen stap richting het door velen ‘gevreesde’ universalisme, zoveel mag inmiddels duidelijk zijn.

Voor hen die het vol hebben gehouden deze serie: ik ben erg benieuwd naar jullie overdenkingen en, mogelijk zelfs conclusies. Deel ze hieronder of mail me op info at geloofsvoer punt nl.

Sowieso tot bij de blog over de vrije wel! Als je wilt dan hè :-)