Helse zomer 4: ôlâm & aiõn

En wat bijzondere titel bij dit vierde deel van de helse zomer blogserie, daarover lager meer. Een serie over de verschillende zienswijzen op de hel. Het grondwerk voor deze serie werd verzet in deze blog. De traditionele zienswijze op de hel komt in deze blog aan bod, gevolgd door kritiek erop vanuit de andere zienswijzen in deze blog. Vandaag is het annihilationisme aan de beurt (en onmogelijk woord trouwens, zowel om uit te spreken als om te typen). Over twee weken volgt een blog met de repliek op deze zienswijze. And so on.

Twee polen

Auteur John Stackhouse start zijn essay met het uiteenzetten van God’s goedheid in twee polen: enerzijds God’s heiligheid, morele eerlijkheid, afschuw van het kwade en onuitputtelijke inzet om alles (weer) goed te maken. De andere pool is God’s goedgunstigheid, zachtaardigheid, vrijgevigheid, vergevingsgezindheid en zelfopoffering.  Elke zienswijze (doctrine) over de hel zal verenigbaar moeten zijn met beide polen. Stackhouse is van mening dat het annihilationisme deze taak het best volbrengt. Mijn eerdere blog over rechtvaardigheid & barmhartigheid al gelezen?

Drie kenmerken

Stackhouse beargumenteert dat we eerst goed helder moeten hebben wat de hel nu precies is. Hij draagt daar, net als zijn voorganger Burke, drie kenmerken voor aan:

• de hel is een bestemming. Het is een logische, onvermijdelijke uitkomst van de keuze God af te wijzen, en daarmee het goede af te wijzen. Dit veronderstelt dat we deze keuzemogelijkheid dus hebben: we zijn in deze zienswijze in staat God’s liefde en genade af te wijzen (weet je nog, arminianisme versus calvinisme?).
• de hel is als een vuur. In Bijbel vervult vuur twee belangrijke, aan elkaar gerelateerde functies: 1) testen/oordelen door de vernietiging van alles dat geen waarde heeft, en 2) louteren/zuiveren van hetgeen zelf, indien het niet bevat van waarde. God gebruikt zo de hel dus om alles te oordelen en de cosmos te ontdoen van alles dat niet goed is. Het vuur is een bestraffing voor de zonde met als resultaat de dood. (vergelijk kenmerk 3 van Burke)
• de hel is een stortplaats. Dit is afgeleid van het woord Gehenna dat door Jezus wordt gebruikt en verwijst naar een lokale vuilstortplaats nabij Jeruzalem. Het is in deze zienswijze dus vooral metaforisch bedoeld en verwijst naar God’s intentie al het goede te ontdoen van al het kwade. (vergelijk kenmerk 1 van Burke)

Het woord oneindig

Het grote verschil tussen de traditionele kijk op de hel en deze kijk op de hel zit hem in het woord ‘oneindig‘.  Is de bestraffing voor onze zonde in de hel nu wel of niet eeuwigdurend? Ofwel eternal in het Engels, ôlâm in het Hebreeuws en aiôn in het Grieks. Stackhouse reikt een aantal Bijbelteksten aan die onderstrepen dat ôlâm (OT) en aiõn (NT) niet per sé oneindig hoeven te betekenen, en dat de woorden als hyperbool (overdrijving) worden gebruikt om een punt te maken. De teksten komen wederom uit de Bijbel in Gewone Taal (BGT).

Onderscheid

Het punt dat de auteur hier wil maken is dat het gebruik van het woord oneindig kan gaan over:

• iets dat eeuwig voortduurt. In dit geval duurt de bestraffing zelf oneindig lang.
• de implicaties dat iets die eeuwig voortduren. In dit geval zijn de implicaties van de bestraffing oneindig.

In de traditionele zienswijze bestaat de overtuiging dat de bestraffing zelf eeuwigdurend van aard is. Misschien herinner je je nog: een zonde tegen een oneindige God is per definitie oneindig van aard en daarmee verdient degene die deze oneindige zonde begaat een oneindige bestraffing. Binnen het annihilationisme is het resultaat van de bestraffing, die in verhouding staat tot de zonde, oneindig. Immers, God reinigt het goede van het kwade en scheidt daarmee de degenen die God niet hebben aangenomen van degenen die hem wel hebben aangenomen. Deze scheiding heeft oneindig durende implicaties.

Vernietiging en de dood

Auteur Stackhouse zet op vergelijkbare wijze uiteen dat er talloze Bijbelteksten zijn die er op wijzen dat we de woorden vernietiging en dood moeten lezen als een slot, een einde, een beëindiging. Naar mijn idee weet hij dit punt op overtuigende wijze te maken. Iets houdt dus op te bestaan in deze teksten, al kunnen er nog ‘resten’ zonder betekenis overblijven. Lees bijvoorbeeld eens Psalm 37 of Mattheüs 7. Of over het veelbesproken Sodom en Gomorrah in 2 Petrus 2: 6

In het boek Openbaring wordt veelvuldig teruggegrepen op het beeld van Sodom en Gomorrah. Bijvoorbeeld in 19:3, 14: 10-11 en 19: 17-21. Dat doet vermoeden dat het ook in Openbaringen gaat om vernietiging, en niet om een eeuwige bestraffing. (Edward Fudge heeft hier veel over geschreven dus die lees ik nu ik Love Wins van Rob Bell uit heb.) Een aantal teksten die duidelijk de traditionele zienswijze lijken te ondersteunen passeren ook de revue:

• Openbaring 14:11 – Het vuur waarmee die mensen gestraft worden, zal altijd blijven branden, dag en nacht. Ze zullen nooit rust hebben. Verweer: het woord rust heeft ook de positieve connotatie van de Sabbat in de betekenis, vooral in de context van God’s eeuwige aanwezigheid in het beloofde land. Deze mensen moeten dus voor altijd zonder God’s aanwezigheid.
• Jesaja 66:24 – En als ze Jeruzalem weer verlaten, zullen ze de dode lichamen zien van de mensen die zich tegen mij verzet hebben. Die mensen zullen voor altijd branden in het vuur. De wormen zullen voor altijd over hun lichamen kruipen. Het zal voor iedereen afschuwelijk zijn om dat te zien. Verweer: er is geen enkele reden om aan te nemen dat de (levensloze) lichamen deze pijn voor altijd bewust zullen ervaren. Zie ook het verweer hier.
• Openbaring 20: 10 – Dan zal de duivel die hen verleidde, in de zee van vuur en giftig gas gegooid worden. En daar zal hij samen met het beest en de valse profeet voor eeuwig lijden. Verweer: als we dit letterlijk nemen, zoals de traditionele zienswijze doet, dan betekent dit ook dat ‘de dood en het land van de dood’ voor eeuwig gepijnigd zullen worden. En het lijkt onwaarschijnlijk dat dit het geval zal zijn.

In het algemeen wijst Stackhouse ook op het risico dat we letterlijke, metafysische conclusies gaan verbinden aan een Bijbelboek dat volstaat met hyperbolen, metaforen en kan worden gezien als een ‘gedicht’.

Overtuigend (?)

Dat wat knaagt aan de traditionele kijk op de hel komt in deze zienswijze uitgebreid aan bod. De straf voor onze zonde zal toch proportioneel ‘moeten’ zijn om rechtvaardig te kunnen zijn? Maar wie zijn wij om God ter verantwoording te roepen? Lastig. Wel lijkt er meer balans te zijn tussen God’s heiligheid en goedgunstigheid in binnen het annihilationisme. Veel teksten geven, naar mijn idee, meer dan voldoende ruimte voor een alternatieve uitleg: namelijk eentje waarin de dood ook echt de dood en het einde betekent. Alhoewel mijn luisterboek de Bijbel even op pauze staat (ik ben in Jeremia, gestart bij Genesis 1), hoor ik daar ook veel over definitieve vernietiging. Maar goed, het Nieuwe Testament heb ik nog voor de boeg.

Over twee weken een blog waarin de drie andere auteurs van het boek ‘Four Views on Hell’ tegen deze zienswijze ten strijde trekken. Tot dan!