Helse zomer 3: in de aanval!

Dit is de derde blog in de blogserie ‘helse zomer’ hier op geloofsvoer. Terwijl ik dit typ is het inderdaad flink warm, maar of we kunnen spreken van helse temperaturen? Eerder schreef ik trouwens ook al in twee blogs over de hel: deze blog waarin ik eigenlijk al de aftrap geef voor deze blogserie, en ook deze blog over een mogelijk geïndoctrineerde zienswijze op de hel. Binnen deze blogserie deed ik in blog 1 het grondwerk, in blog 2 ging het over de traditionele zienswijze op de hel. Vandaag in blog 3 de kritiek op deze zienswijze.

Four views on hell

Zoals jullie eerder hebben kunnen lezen schrijf ik deze blogserie adhv het boek(je) ‘Four Views on Hell, 2nd edition’. Ik heb het boek nog niet uit, en lees nu ’tussendoor’ ook het boek “Love Wins” van Rob Bell wat over hetzelfde onderwerp gaat. Boeiend, so far. In het boek Four Views on Hell worden, jawel, vier zienswijzen op de hel uiteen gezet, en onderling bekritiseren de auteurs elkaars zienswijzen. Vandaag schrijf ik over deze kritiek op de traditionele zienswijze op de hel. Lees vooral de eerder genoemde blogs (nogmaals) mocht het niet duidelijk zijn wat ik hiermee bedoel.

Annihilationisme

Zoals ik al eerder noemde verschilt het annihilationisme vooral qua ‘duur’ van de traditionele zienswijze. Het is eeuwige hel versus tijdelijke hel. Auteur Stackhouse valt de traditionele kijk op een aantal punten aan:

• het argument van een oneindige straf die in verhouding staat tot de oneindige zonde tegen een oneindige God lijkt vooral deductief van aard, om de zienswijze in balans te brengen. Deze argumentatie is niet als zodanig in de bijbel te vinden.
• de zienswijze heeft een (te) smal beeld van God: een beeld waarin God vooral geoccupeerd lijkt te zijn met zijn eigen glorie. Terwijl we in Johannes 3:16 toch lezen dat God de wereld zo lief had, dat Hij zijn eigen zoon opgaf zodat iedereen die in Jezus gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leeft. Dat lijkt elkaar tegen te spreken.
• de aangehaalde bijbelteksten zijn niet zo eenduidig als Denny Burke doet voorkomen, bijvoorbeeld:
  • Jesaja 66: er staat ‘dode lichamen’ in vers 24 dus van een eeuwige pijniging kan geen sprake meer zijn
  • Daniel 12: in vers 2 staat dat deze mensen altijd gehaat zullen worden, maar het is goed mogelijk iemand te haten terwijl die persoon er niet (meer) is en er dus ook niets van merkt. ‘Hun leven zal verschrikkelijk zijn’ kan ook prima slaan op het aardse leven zelf.
  • Mattheüs 18: ook hier staat niet dat deze mensen altijd in een levende staat blijven en deze ramp op die manier ondergaan. Destructie doet juist iets anders vermoeden.
• de voorgestelde eeuwigdurende bestraffing is nog steeds erg moeilijk te rijmen met God’s liefde, goedheid en vrede (zie ook punt 1). God’s glorie wordt toch niet gediend met een eeuwig durende bestraffing van de mensen die Hij zelf maakte, en liefheeft? Het offer van Jezus zou dan onvoldoende zijn (?).

John Stackhouse besluit met uitspraak dat annihilationisme de zienswijze is die het meest consistent is met (veel) bijbelteksten omtrent het hiernamaals.

Universalisme

Het universalisme betwist de traditionele zienswijze op de hel niet op de duur, maar juist op de verlossende liefde die een hel overbodig maakt. Uiteindelijk zal iedereen worden gered. Dit staat in zeker zin haaks op de traditionele zienswijze, en in de aanval gaat het over de volgende punten, waarbij ik de argumenten die hierboven al beschreven staan heb weggelaten:

• allereerst de kritiek dat de gekozen 10 teksten (zie blog 1) een niet-willekeurige selectie zijn en daarmee geen recht doen aan teksten die ook relevant zijn in dit ‘debat’. Voor alle zienswijzen zijn, ‘at face value‘, teksten ter ondersteuning aan te dragen.
• recht moet worden gedaan aan de bijbel als geheel. Volgens Marcus 10: 1-11 is scheiden en hertrouwen verboden. Volgens Mattheus 19: 1-9 is er in het geval van seksuele immoraliteit een uitzondering en later voegt Paulus daar nog een uitzondering aan toe (1 Korinthiërs 7: 15). Stellen dat het ofwel hemel ofwel hel is valt op eenzelfde manier te betwisten. Het doet geen recht aan de mogelijkheid tot verlossing nádat we al veroordeeld zijn op basis van onze zonden (‘post-condemnation salvation’). Ook daar zijn bijbelteksten voor aan te dragen (zie ook hieronder bij vagevuur).
• het woord aiônios betekent vaak, maar niet altijd, ‘de tijd die komt’ – the age to come – en geeft dus geen uitsluitsel over de duur van de bestraffing. Ook vecht Robin Parry aan dat Sodom’s straf eeuwig duurde (Judas 7). Er staat immers dat Sodom vernietigd is met een vuur dat eeuwig brandt, maar niet dat als gevolg daarvan ook Sodom zelf eeuwig brandde.
• hoe kan de hemel volmaakt zijn als onze geliefden een eeuwige bestraffing (traditioneel) ondergaan, of vernietigd worden (annihilationisme)? Hoe kan een moeder bij de opstanding gelukkig zijn wanneer haar geliefde dochter ‘burns in hell’? Hoe kan God’s liefde en de hemel volmaakt zijn als niet íedereen gered wordt? Onopgeloste theologische problematiek, aldus de auteur.

Robin Parry besluit dat het universalisme de meest consistente zienswijze is met de heilsgeschiedenis zoals die als rode lijn door de bijbel heen loopt.

Vagevuur (purgatory)

De onenigheid tussen de traditionele zienswijze en de vagevuur zienswijze is beperkt. Auteur Jerry Walls onderkent direct dat hij het met Denny Burk eens is v.w.b. de eeuwige aard van de hel. De vagevuur zienswijze gaat er echter vanuit dat verlossing ná de dood mogelijk is, en niet iedereen wordt per sé gered zoals als bij het universalisme. Hij komt dan ook met een aantal tegenargumenten die deels overlappen met de hierboven genoemde argumenten. Aanvullend stelt hij dat:

• een eindig mens niet oneindig kan zondigen tegen een oneindige God, omdat God zover boven ons staat in kracht, glorie en morele perfectie. We zijn simpelweg niet in staat om Hem te schaden met onze zonden. En dat introduceert wederom het punt: hoe zijn God’s liefde en rechtvaardigheid ‘gediend’ met een eeuwigdurende bestraffing voor een zonde die per definitie niet eeuwigdurend kan zijn?
• het problematisch is om de traditionele zienswijze te verenigen met het al dan niet hebben van een vrije wil. Geen vrije wil betekent dat mensen er niet voor (kunnen) kiezen God’s genade aan te nemen. Er staat, zogezegd, al opgetekend wat het eindstation zal zijn (predestinatie). Determinisme sluit vrije wil uit. Dit is moeilijk te rijmen met God’s liefde en rechtvaardigheid. Anderzijds, als we wél over een vrije wil beschikken is het evenzo problematisch: de ene mens heeft nu eenmaal meer ‘kans’ Jezus aan te nemen als verlosser dan de ander (denk aan land/cultuur). Ook dit rijmt lastig.
• (later hoop ik nog eens meer te schrijven over het calvinisme en het arminianisme)
• in lijn met universalisme, het zal God’s intentie toch zijn om íedereen te redden/verlossen? Is de genade, in de (ultieme) vorm van het kruisiging van Jezus, niet voldoende om iedereen te kunnen redden? Redt God alleen wie Hij wil redden, redt Hij alleen hen die voor hem kiezen? Als zijn allesomvattende liefde en genade voor eenieder bedoeld is, zou God deze liefde en genade dan ook niet ná de dood nog aanreiken?

Jerry Walls besteedt in zijn weerlegging geen aandacht aan exegese, maar bekritiseert de traditionele zienswijze vooral op filosofische wijze. Hij besluit dan ook met de vraag aan Denny Burke hoe genade en vrije wil zich tot elkaar verhouden binnen zijn zienswijze.

Ter afsluiting

Al met al is het alweer een heel verhaal geworden, maar hopelijk ben ik er (deels?) in geslaagd uiteen te zetten hoe de drie zienswijzen zich onderscheiden van de traditionele zienswijze. Volgende keer ga ik verder met het annihilationisme gevolgd door kritiek daarop vanuit de andere drie zienswijzen. Tot slot enkele observaties:

• De traditionele zienswijze baseert zich het meest op bijbelteksten, gevolgd door het annihilationisme. Het verschil zit ‘em in de exegese (vanzelfsprekend). Op het eerste gezicht lijken teksten kraakhelder, maar gaandeweg ontdekte ik dat er op z’n minst alternatieve uitleggen zijn bij teksten. Dat is precies van Preston Sprinkle hier ook aankaart: je leest de teksten vanuit een bepaalde vooringenomenheid (presupposition). Noem het indoctrinatie als je wilt.
• Het (deductieve) argument dat zondigen tegen een oneindige God per definitie oneindig zondigen is, en dus oneindige bestraffing verdient, komt wat geforceerd over. Hij lijkt in leven te zijn geroepen om de traditionele zienswijze te rijmen met ons gevoel bij God’s liefde en rechtvaardigheid. Maar ik stel mezelf de vraag: ben ik als mens in staat een oneindige zonde te begaan tegen God?
• Het universalisme, en in iets mindere mate de vagevuur zienswijze, pakt nadrukkelijk ‘de grote lijn’ in de Bijbel en richt zich minder op individuele bijbelteksten. Ze zoomen meer uit zou je kunnen zeggen, meer dan de traditionelen en de annihilationisten. Dit lijkt ook de lijn te zijn die Rob Bell pakt in zijn boek Love Wins. En ja, op veel lastige vragen is op deze wijze een bevredigender antwoord te geven.
• De discussie over de aard van de hel raakt aan de (filosofische) vraag: beschikken wij mensen over een vrije wil als het gaat om het accepteren van God’s genade? M.a.w. is het God die ons doet besluiten zijn genade aan te nemen (of niet) of zijn we werkelijk zelf in staat God’s genade af te wijzen en daar de consequenties van te dragen? Een interessante en diepgaande vraag.

Voor nu een mooie dag in de helse hitte!