Waarom doet God niets? deel 2

Twee weken geleden schreef ik een blog over het kwaad in de wereld en de vraag uit de titel van deze blog. Dit aan de hand van het boek ‘De Stilte van God – waarom geloven moeilijke is’ van Reinier Sonneveld. Deze blog is het vervolg daarop en ik raad je dan ook aan deel 1 eerst te lezen als je dat nog niet gedaan hebt. Vorige keer ging ik in op de wat Reinier noemt: korte antwoorden. Maar daar had ik al flink wat woorden voor nodig ;-) dus de lange antwoorden vind je in dit noodgedwongen deel 2.

Korte antwoorden

Nog heel even kort over de korte antwoorden. Reinier benoemt er drie (p. 202):

• God heeft niet het beste met ons voor. Hij is tegen me.
• God kan de ellende niet aan, of hij bestaat niet eens!
• Uiteindelijk heeft alles een bedoeling.

Je komt op deze korte antwoorden door zaken af te zwakken. Ofwel de liefde van God, ofwel de almacht van God of het kwaad zelf. Maar het zijn antwoorden die maar kortstondig troost bieden omdat ze in wezen de werkelijkheid versimpelen en tekort doen aan je wezenlijke ervaringen.

Wanneer je God jouw eigen persoonlijke ellende gaat verwijten, veronderstel je te weten hoe het eigenlijk allemaal had moeten lopen. Je zegt immers zoiets als: dit had mij niet moeten overkomen, ik verdien dit niet. Wanneer je in alle ellende en kwaad een diepe bedoeling zoekt doe je eigenlijk hetzelfde. Je veronderstelt dat het nog veel erger had gekund, maar dat God ervoor ‘gekozen’ heeft je beperkt van ellende te voorzien, en dan ook nog uitsluitend ellende met een doel. In beide gevallen pretendeer je dus iets te weten wat je niet kán weten. Reinier besluit daarover dus:

Je hebt maar een enkel leven en je kunt niet beoordelen of een ander leven beter of slechter zou zijn.

Lange antwoorden

Lees ook een deze eerdere blog over Job. Job klaagt God aan voor zijn ellende. Sta er even bij stil: hij klaagt God aan (Job 3). Hij constateert niet dat hij al die tijd in een niet-bestaande God heeft geloofd. Hij vindt ook geen diepere betekenis in alles wat hem overkomt. Maar hij is wél woest op God en uit zijn boze gevoelens hierover tegenover God. Job blijft met God praten in de tweede persoon: hij spreekt tegen God, niet over hem (zoals zijn vrienden, neem Job 4-5). En dat is al een groot verschil met de korte antwoorden waar het vooral óver God gaat. God antwoordt Job na lange tijd (Job 38) op een manier die ik zeer indrukwekkend vind. Het doet je ineen krimpen. In Job 40 komt Job heel even aan het woord:

4 ‘Ik ben onaanzienlijk. Wat zal ik u antwoorden? Ik leg mijn hand op mijn mond. 5 Ik heb eenmaal gesproken en zeg niets meer, tweemaal – en doe er het zwijgen toe.’

God vervolgt zijn antwoord waarna Job in hoofdstuk 42 zegt:

2 ‘Ik weet dat niets buiten uw macht ligt en geen enkel plan voor u onuitvoerbaar is. 3 Wie was ik dat ik, door mijn onverstand, uw besluit wilde toedekken? Werkelijk, ik sprak zonder enig begrip, over wonderen, te groot voor mij om te bevatten. 4 “Luister,” zei ik, “dan zal ik spreken, ik zal u ondervragen, zeg mij wat u weet.” 5 Eerder had ik slechts over u gehoord, maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd. 6 Daarom herroep ik mijn woorden en buig ik mij, zoals ik hier zit in het stof en het vuil.’

Wat we hier volgens mij van kunnen leren is dat wij het overzicht niet hebben. Het is te complex voor ons om te bevatten en er spelen teveel factoren mee. Dat is niet hetzelfde als stellen dat alle ellende uiteindelijk een bedoeling heeft. Het is stellen dat we het niet (kunnen) weten.

Niet algemeen

In Jezus hebben we een voorbeeld, hét voorbeeld. Hij was voorzichtig, wijs en regelmatig zeer zwijgzaam. Hij biedt ons geen algemene theorie over de ellende in de wereld, zoals we eigenlijk wel zelf doen in de korte antwoorden. Hij ziet eenieder persoonlijk in zijn/haar ellende en reikt zijn liefde ook persoonlijk aan. Maar ook Jezus riep het uit aan het kruis: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?!’. Niet al zijn gebeden werden verhoord. Jezus zelf heeft geen verklaring voor zijn eigen lijden, hoe zou er dan ooit een algehele verklaring zijn voor al ons lijden? Zijn we wijzer dan Jezus? Wel mogen we het uitroepen naar God als ons ellende overkomt. Laten we daarbij ten alle tijde in de tweede persoon blijven spreken, en niet in de derde persoon.

Berusting

Als gelovige heb je niet alle antwoorden. Ik ervaar niet overal betekenis, ik weet dingen niet constant zeker. Ik zoek en vind soms pas na lange tijd en waarschijnlijk soms ook gewoon helemaal niet. Soms kan je na lange tijd terugkijken op iets en de zin van lijden zien, maar laten we niet pretenderen dat we dit altijd zo zullen ervaren. Er gebeuren vreselijke dingen in de wereld waar niemand een algemene verklaring voor kan geven. Wel wíllen we dat graag. Maar Jezus leert ons dat korte en snelle antwoorden geen échte antwoorden zijn. Toen hij stierf aan het kruis ontnam hij ons elke poging om op de pijnlijke werkelijkheid van deze wereld te reageren met eenvoudige, korte antwoorden.

Laten we daarom ons best doen voor lange, genuanceerde, liefdevolle, persoonlijke, voorzichtige antwoorden op de ellende die ons en de mensen om ons heen overkomt. Antwoorden die tijdelijk kunnen zijn, en da’s oké. Antwoorden die complex, dubieus en zelfs tegenstrijdig kunnen zijn. Net als het leven dat is, net als Jezus dat ons voordoet. En uit de puinhopen van ellende kan, hoe fragiel en kwetsbaar ook, weer iets heel moois groeien.