De uitdaging van de standvastigheid

Echt de droefheid – en dus je diepere affectiviteit – ernstig nemen vraagt dat je ook de gemoedsbewegingen die aan de droefheid vooraf gaan waarde gaat toekennen. Het nú-moment van de droefheid is belangrijk, maar het is niet zinvol je te laten overweldigen door die droefheid zodanig dat al het voorafgaande zou worden weggeveegd. […]

Meer nog, voor Ignatius is het duidelijk dat de inzichten en besluiten waartoe je gekomen bent in een periode van stabiliteit en vertrouwvolle gedragenheid betrouwbaarder zijn dan datgene waartoe je neigt nu je je slecht voelt en eigenlijk niet meer weet waar je staat. Droefheid, kwaadheid, onrust, haat of leegte zijn geen goede raadgevers. Duurzame rust, vertrouwen en vreugde zijn  dit wel. Zij komen immers van God.

Het is dan ook raadzaam in tijden van droefheid geen belangrijke beslissingen te nemen. A fortiori geldt dat het niet wenselijk is om de besluiten genomen in tijden van vreugde, in vraag te gaan stellen in een periode van droefheid.  Je hebt gewoon geen grond om op te staan.

Mag ik mijn spontane reflexen volgen?

In tijden van droefheid stellen we vroegere keuzes  best niet al te snel in vraag. Maar er zijn wel degelijk veranderingen die we kunnen doorvoeren, “tegen de droefheid in”. […] Ignatius zal aanraden om in te gaan tégen die spontane reflex, en precies méér te doen van datgene wat we spontaan minder zouden gaan doen.

1.  Gebed en overweging. Als het niet goed gaat, hebben de meeste mensen de neiging om het gebed in te korten, als ze het al niet helemaal achterwege laten. Ignatius vraagt om precies het tegenovergestelde te doen. Want als het niet goed gaat, heb je net méér nood om je te voeden aan de bron.
2. Onszelf veel te onderzoeken. Hiermee verwijst Ignatius naar het aandachts- of bewustzijnsonderzoek, of nog, het levensgebed: het nemen van de tijd om tot stilte te komen en om je de vraag te stellen wat er nu precies gebeurt; wat in mijn concrete levenswijze, in mijn algemene houding, in mijn leefomgeving zou die onlustgevoelens kunnen verklaren.
   
3. Royaler zijn in een gepaste wijze van boete doen. Boete doen is een uitdrukking die ons nogal moeilijk in de oren klinkt. Maar eigenlijk betekent het niet meer dan dat we onszelf wat helpen  om dichter te komen bij datgene waar het op aan komt in ons leven. […] Vasten, ascese, soberheid, onthouding … zijn middelen waarnaar alle grote tradities verwijzen voor mensen die terug dichter willen komen bij de kern van hun leven. En misschien is die droefheid wel een signaal dat je precies van je kern verwijderd bent geraakt.

Als denken belangrijker wordt dan voelen

Het is eigen aan de persoon die zich slecht voelt, dat hij ongeduldig wordt. Droefheid is van nature onverenigbaar met geduld. Vandaar dat Ignatius uitnodigt om je bewust te oefenen in geduld. Het is evenwel niet alleen typisch voor de droefheid om ongeduldig te maken. Het is ook eigen aan gevoelens van droefheid en leegte dat ze je doen denken dat ze gaan blijven duren. […] Het is geen toeval dat Ignatius hier het woord “denken” gebruikt. Met je gevoel kom je niet ver als je je echt slecht voelt. Hier is het de ratio die je kan inspireren. Hier moet je je echt toevertrouwen aan je verstand.

Verklaringen waarom je je niet lekker voelt

Drie mogelijke verklaringen waarom je je droef voelt:

1. De eerste mogelijke verklaring is dat het kan zijn dat we te weinig op het scherp van de snee leven. We geven onszelf niet de middelen om door te stoten tot de kern, tot datgene waarin we nochtans geloven en waarvoor we verlangen te kiezen. We leven te zeer in oppervlakkigheid (luiheid, gemakzucht, niet consequent zijn, drukte, mondaniteit, materialisme, …). 
2. De tweede mogelijke verklaring die Ignatius aanbiedt is van een heel andere natuur. Hij stelt voor om deze periode van droefheid te beschouwen als een uitnodiging om te groeien in gratuiteit, om de gemaakte keuzes te verdiepen, om te komen tot datgene waar het eigenlijk op aan komt. […] Misschien kan je deze ervaring van droefheid doormaken als een oefenschool om een grotere vrijheid verwerven ten aanzien van je verlangen om onmiddellijk bevestigd en erkend te worden, om meteen de vruchten te kunnen plukken van je goed en deugdzaam bezig zijn.
3. Een derde mogelijke verklaring die Ignatius noemt, is zonder meer een uitnodiging om te groeien in geloof. Je doet alles wat je kan. Je bent bovendien bereid om af te zien van onmiddellijke “tegenprestaties” of “beloningen” voor je inspanningen. En toch houdt de droefheid aan. Dan kan je de ervaring van dorheid, van afwezigheid van het genieten …. proberen te ervaren als een uitnodiging om te groeien in nederigheid en bescheidenheid.

Sterke relativering van het belang van het ‘goede gevoel’

Ignatius relativeert sterk het belang van het “goede gevoel”. En wel op twee manieren.

1. Ten eerste omschrijft Ignatius de toestand waarin je je slecht voelt, en dus de afwezigheid van dat goede gevoel, als een “beproeving”. Meer nog, hij stelt dat, als die droefheid al niet gewild is door God, dat God er zich alvast niet tegen verzet heeft. Met andere woorden, als God het heeft toegelaten, dan moet daar blijkbaar iets goed uit kunnen voortkomen.
2. Ten tweede, en samengaand met de eerste: je bent tot meer in staat dan je wel denkt. Er zit meer kracht in je dan je durft te vermoeden. Je bent sterker dan je je misschien wel zelf voelt. Plus est en vous! De Geest is steeds werkzaam, ook al voel je Hem niet. Dit is geen aansporing tot onverantwoorde krachtpatserij of om zomaar over je grenzen te gaan. Maar wel een uitnodiging van Ignatius om erop te vertrouwen dat je de nodige kracht zult krijgen en dat het belangrijk is om hierin te durven geloven, ook al voel je je zwak en kwetsbaar.

Omgaan met verleidingen of bekoringen

Drie “tactische” tips van Ignatius over omgaan met verleidingen of bekoringen:

1. Het is niet wenselijk om in dialoog te treden met de bekoring. Want de listen van de verleider zijn onweerstaanbaar als je hem in de ogen gaat kijken. […] Neen, waarschuwt de wijze  Ignatius  ons hier. Voor een keer is het echt alles of niets. De enige betrouwbare manier om de boze geest onschadelijk te maken, is om hem zonder meer te negeren: hem identificeren, en vervolgens rechtsomkeer maken.
2. Een aspect van de aantrekkingskracht van bekoringen is dat ze verborgen willen blijven. Het rustig uitspreken van deze gedachten aan een vertrouwenspersoon helpt vaak om ze te ontmaskeren als bekoring en om ze een deel, zoniet het geheel van hun aantrekkingskracht te doen verliezen.
3. Het is “logisch” dat je belaagd gaat worden daar waar je kwetsbaar bent. Dat je, telkens weer, daar wordt “aangevallen”, hoeft niet te verontrusten of te verbazen.  Dit verklaart waarom een minimale zelfkennis hier zo belangrijk is. Als je weet waar en wanneer je kwetsbaar bent, dan kan je jezelf ook beter voorbereiden en beschermen tegen de aanvallen die er zeker gaan komen.