Skip to main content

Waarheidszoekers (1)

Wat bezielt complotdenkers?

In dit boekverslag zet Renco uiteen waarover het boek Waarheidszoekers van Cees Zweistra gaat, en waarom het boek zeker de moeite waard is.
| Renco Schoemaker |

We kennen inmiddels allemaal wel een tijdens corona geradicaliseerd persoon; een neef die ongevraagd lange lappen tekst stuurt of een collega die korrelige filmpjes deelt en je ongevraagd kennis deed maken met de MainStreamMedia (MSM), Deepstate en fake news. De Rotterdamse rechtsfilosoof Cees Zweistra schreef een boek over de complotdenker met de insteek die zeer serieus te nemen. Hij laat treffend zien dat onder invloed van het postmodernisme en neoliberalisme de mens vervreemd is geraakt van zichzelf, de ander en de Ander. Een deel van de mensen vindt houvast, betekenis en controle in een parallelle werkelijkheid. Het verschijnsel complotdenken dienen we als zodanig serieus te nemen omdat het onze samenleving schade toebrengt.

Het nieuwe complotdenken

In het klassieke complotdenken werd een alternatieve duiding geboden bij een ingrijpende gebeurtenis vanuit de overtuiging dat de verklaring wel net zo groots en meeslepend moet zijn als de gebeurtenis zelf. Denk aan de Truthers over 9/11. Het nieuwe complotdenken verhoudt zich nauwelijks meer tot de fysieke werkelijkheid waardoor je geneigd bent het allereerste te ‘debunken’ (ontmaskeren). Immers, dergelijk krankzinnige onzin moet bestreden worden. Complotten hoeven namelijk alleen nog maar te voldoen aan iemands individuele, particuliere logica. Indien je daar kritische vragen over stelt ben je slachtoffer van de MSM en zijn jou de schellen nog niet van de ogen gevallen. Terwijl de complotdenker zelf ook vertrekt vanuit het onschuldig vragen stellen, naar eigen zeggen. Maar vaak genoeg gaat het om insinuaties i.p.v. alternatieve theorievorming vanuit vragen. De rol van online technologie valt daarbij niet te onderschatten.

Waarheidszoekers (1)

“Onder een flinterdun laagje vernis levert het grote technologische project van de 21ste eeuw niet meer dan de architectuur die voorziet in mateloos consumentisme aan de kant van de gebruiker, en ongeëvenaarde macht aan de zijde van Big Tech.”

Volharden in de absurditeit

Vanaf hoofdstuk 5 wordt het een tandje filosofischer met de vraag hoe de mens kan omgaan met een wereld die zwijgt en haar (on)zin niet prijsgeeft. Het leven kent bij velen geen begrenzing meer en technologie en het verdwijnen van sociale structureren en religie doet ons naar binnen keren. Daar dient de absurditeit zich aan in de (technologische) mogelijkheid van een leven in de mateloosheid. Het menselijk leven is grotendeels online voort te zetten in een parallelle werkelijkheid die als start én doel de complotdenker zelf heeft. Hij raakt thuis in zichzelf en volhardt in zelfhandhaving. Controle over het verhaal is essentieel, níet de inhoud van het verhaal. De online wereld heeft nauwelijks relatie met de werkelijkheid en verdraagt die ook niet. Waarheid en leugen lopen door elkaar in het complet en aandacht gaat uit naar niet-bestaande problemen, onderbouwd met ‘alternative facts’. In dat opzicht pioniert de completdenker door de absurditeit voluit te omarmen en ‘het spel van de mogelijk’ te spelen zoals de Romein Caligula dat deed. In het neerzetten van de complotdenker als totaal ongeïnteresseerd in de waarheid gaat de schrijver wel wat ver.

De schade van de caligulisten

Zweistra oppert de term caligulist voor de hedendaagse complotdenker en in het voorlaatste hoofdstuk (9) brengt hij alles overtuigend bij elkaar. De caligulist wil de werkelijkheid niet zien en daarom zegt die hem/haar niets. Alles kan in dienst worden gesteld van het complot, ook bijvoorbeeld het christendom zo lieten Trump en Baudet al zien. De schade die dit alles de samenleving toebrengt is het zelfverklaarde ‘waarheid zoeken’ van completdenkers. Just asking questions. Er is geen enkele sprake van oprechte interesse in actuele gebeurtenissen in de fysieke werkelijkheid, maar slechts een monologische, volhardende zelfhandhaving in de vlucht vooruit. De echte waarheidspreker vanuit werkelijke onmacht raakt zo besmet met het vermomde complotdenken. Het caligulisme duidt Zweistra als de omarming van de mogelijkheid om ten koste van de werkelijkheid te leven in een eigen, mateloze realiteit. Ook hier is het soms wel wat veel of-of, zonder dat dit me irriteerde.

Technologie: facilitator en oplossing

Technologie rekt de grenzen van het menselijk kunnen op ondanks de lagere achting die we vaak hebben tegenover online technologie: een handgeschreven kaartje doet meer dan een online variant. Maar de standaard voor wat achtingswaardig is, is gewijzigd: een influencer die ‘slechts wat vragen stelt’ weet meer te bereiken dan degelijke onderzoeksjournalistiek. Onder dit alles onverschillig blijven is haast een onmogelijke opgave.

Het libertaire ideaal van het individu dat in staat moet zijn altijd onmiddellijk en zonder enige beperking in haar behoefte te voorzien zit verweven in het fundament onder Big Tech. Hier wortelt de mateloosheid die verkocht wordt met gezwollen retoriek over universele verbondenheid, creativiteit en inspiratie. Wat dat betreft eindigt het boek weinig hoopvol; Zweistra is uitgesproken negatief over de rol van technologie. De zelfingenomen caligulist kan alleen bestreden worden middels regulering van de online technologie terwijl de potentiële caligulist verleid dient te worden ín de wereld te blijven wonen. Alwaar we onze begrenzing onderkennen om zo geraakt te worden en open te staan voor wat ons omringt. En betekenis te vinden.

Beoordeling

De opzet en lengte van deze boekbespreking verraadt mijn positieve mening erover. De filosofische insteek die het boek na zo’n 100 pagina’s krijgt boeide me. Als lezer kom je voorbij de neiging het complot allereerst te ontmaskeren en leer je waar het z’n oorsprong kan hebben. Bescheiden is het boek daarin niet, maar hé: dat is de complotdenker zelf ook zelden. Ik kan mij vinden in de woorden van Paul van Tongeren: ‘Rijk, prikkelend, spannend’. Het lezen meer dan waard. Mocht je daartoe besluiten, knoop er later gerust een gesprek met me over aan :) Aan titel kan je overigens zien dat ik in een volgende blog nader wil ingaan op de materie.

Iets meer over auteur Renco Schoemaker

Renco is ruim 35 jaar, man en vader van twee. Hij was eerder jeugdouderling in zijn gemeente in Zwolle. Hij mag graag fietsen, hardlopen, tv series kijken en bloggen. Luistert tot slot graag naar harde christelijke herrie.

Categorieën

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.