Skip to main content

Schaduwen

Gedachten naar aanleiding van het boek In Praise of Shadows

Dick heeft het In Praise of Shadows gelezen. Hij werd aan het denken gezet door deze ode aan de schaduwen en vond raakvlakken met hedendaagse trends.
| Dick Sluiter |

Dick heeft het boek In Praise of Shadows van Junichirō Tanizaki gelezen. Hij werd aan het denken gezet door deze ode aan de schaduwen en vond raakvlakken in hedendaagse trends, binnen en buiten de kerk.

Japanse cultuur

Ik lees op dit moment het boek van Junichirō Tanizaki In Praise of Shadows. Het boek beschrijft de tegenstellingen tussen de Japanse schoonheidsbeleving (esthetiek) en Westers esthetiek, gedreven door de waarden uit die verschillende culturen.

Het is ook een ode aan de schaduwen, de soberheid, nederigheid en terughoudendheid die we zo goed herkennen van de Japanse cultuur. Raar genoeg staat hier tegenover dan weer hysterische ‘excessen’ (manga, cosplay, tv formats etc.) waar we de Japanners ook weer van kennen, een fascinerend tegenstelling, maar daar wil ik het dan weer niet over hebben.

Schaduwen

Quote

Opening it, you will be led by Junichirō Tanizaki’s light touch into a mysterious and tranquil world of darkness and shadows, where gold flashes in the gloom and a deep stillness reigns. If you are accustomed to equate light with clarity, the faded with the worthless and the dim with the dreary, prepare for a courteous but powerful realignment of your ideas.

Behoeften

Het boek zette me aan het denken over onze hedendaagse (religieuze) uitingen. Bijvoorbeeld aan almaar groeiende en drukbezochte, gestileerde en uitbundige charismatische kerken. Maar ook buiten de kerk zie je de toenemende hang van de moderne mens naar uitbundige, gestileerde, zelfs magische werelden, in een tijd waar wetenschap en techniek onze wereld onttoveren. Zie deze fascinerende fotoreeks in de Volkskrant. Dit neigt meer naar extraversie dan naar introversie. En hoe dit zo tegengesteld is aan de opvattingen uit het boek.

Het lijkt steeds groter en groter te moeten met onze (kerkelijke) uitingen en het liefst in een veilige, gecontroleerde omgeving. Deze trends zorgen voor nieuwe rituelen en uitingen die haaks lijken te staan op eerder genoemde Japanse waarden. Er is overigens niets mis met groots en uitbundig zijn, maar wel met het schijnbare verdwijnen of zelfs uitbannen van alles wat moeilijk, sober en bescheiden is. Ook onze behoefte aan controle en veiligheid heeft de neiging om alle onvoorspelbare en lastige zaken te negeren en overslaan.

Schaduwen ontstaan door subtiele bewegingen en posities van licht. De mooiste schaduwen ontstaan zonder onze menselijke inmenging. Denk maar aan het schaduwenspel in een bos of tijdens het ‘golden hour’. Kunstmatige belichting is dan wel gecontroleerd en veilig, maar voelt ook snel toneelmatig en onecht aan. Geen representatie van de werkelijkheid en het benadert nooit de ‘grandeur’ van de natuur.

Je zou de eerder genoemde Japanse kenmerken terug kunnen vinden in de orthodoxie en/of nostalgie/(re)sentiment neigingen. In de jaren ’50 en binnen de strengere stromingen van het christendom zijn soberheid, terughoudendheid, schaduwen geen onbekende begrippen. Het boek waakt echter voor een ‘vroeger was alles beter’ mentaliteit, al wordt er wel gewezen op het feit dat de huidige maatschappij niet perse ingericht is op de oudere mens. Aangezien de jonge generatie veelal leeft met motto’s als FOMO en YOLO, zijn de fervente uitdragers van de Japanse traditionele waarden eerder oud dan jong. Zij krijgen echter niet altijd de ruimte in de maatschappij om dit uit te dragen. En binnen de orthodoxie mis je vaak het broodnodige contrast, de lichtheid én de ernst. Je hebt licht nodig om schaduwen te vormen.

Quote

We find beauty not in the thing itself but in the patterns of shadows, the light and the darkness, that one thing against another creates…Were it not for the shadows, there would be no beauty.

Geleefd

Het voorbeeld van de schaduwen gaat dus over het accepteren van donker als onderdeel van het bestaan. Het boek beschrijft hoe in Japan verweerde materialen en gebruikssporen gezien worden als ode aan een geleefd leven c.q. verleden. Een Westerse omgeving is vrijwel altijd te licht en uitermate proper, met maar weinig ruimte voor het ‘geleefde’ bestaan. Om weer terug te komen bij het voorbeeld van de charismatisch kerken. Zij staan bekend om hun vrolijkheid, uitbundigheid en de lichtheid. Prachtige kenmerken, maar je hoort vaak dat na de zondag het ‘gewone’ leven tegenvalt, want die is nu eenmaal niet alleen maar uitbundig, licht en vrolijk. Je mist de realiteit/echtheid en het doorleefde leven. Het is een gegeven dat je elke dag te maken zult krijgen met ongecontroleerd en onvoorspelbare situaties, maar dat maakt het leven op een bepaalde manier zinvol (ook al zie je dat zelden op het moment zelf).

Ook al is het boek gebaseerd op de Japanse cultuur en wordt dit afgezet tegen ‘onze’ Westerse cultuur, het raakte bij mij wel een snaar. Ik herkende wat in de ode aan de schaduwen. Het opzoeken van het duister, dat plots ook nog eens verschillende gradaties blijkt te hebben. Het bewust opzoeken, maar ook creëren van licht én duisternis. Want daarmee omvat je uiteindelijk het hele menselijk bestaan en je eigen leven.

Ook binnen de kerk zou dit een welkome verdieping van het geloofsleven betekenen. Ruimte biedend aan de schaduwen, bijvoorbeeld diensten over taboes, rouw, eenzaamheid, als reële onderdelen van ons bestaan. En om dit dus niet alleen maar te behandelen in de gebruikelijke gespreksgroepen (deze moeten natuurlijk ook blijven bestaan, alleen al vanwege de intimiteit/vertrouwelijkheid), maar door dit in het openbaar durven te benoemen.

Maar niet vergeten om vervolgens in één adem ook het Licht te noemen, als noodzakelijke contrast.

Iets meer over auteur Dick Sluiter

Dick is zo’n 35 jaar, getrouwd en vader van twee kinderen. Hij is zeer geïnteresseerd in alles wat met religie te maken heeft, van kunst tot wetenschap en van traditioneel tot postmodern.

Categorieën

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.