Sapiens

Ik las pas de bestseller van de auteur Yuval Noah Harari, Sapiens: een kleine geschiedenis van de mensheid. Hieronder een korte samenvatting  gevolgd door twee passages die ik erg interessant vond en met jullie wil delen.

Korte samenvatting

(door de Groene Amsterdammer, 8 februari 2017)

In 2011 publiceerde Harari Sapiens, een opzienbarend boek van vierhonderd pagina’s, waarin hij tweehonderdduizend jaar menselijke geschiedenis samenbalt, dat begint bij een haarloze aap die over de Afrikaanse savannes struint en eindigt met een halfgod die de complete planeet beheerst. In Israël voerde het boek jarenlang de bestsellerlijst aan en ook de Engelse vertaling werd in 2014 direct met groot enthousiasme ontvangen. Bill Gates prees Sapiens de hemel in, Facebook-oprichter Mark Zuckerberg raadde het aan voor zijn online boekenclub en Barack Obama noemde het als een van de tien boeken die zijn denken gevormd hebben (naast onder meer het verzameld werk van Abraham Lincoln).

In Sapiens vertelt Harari het ongekende succesverhaal van de mensheid: hoe kon onze soort uitgroeien tot zo’n dominant en almachtig wezen? Slechts tweehonderd millennia had de Homo sapiens nodig om op te klimmen tot de absolute top van het dierenrijk. Dat is, afgezet tegen de totale geschiedenis van de planeet, niet veel meer dan een oogwenk. In die korte periode is de mens geëvolueerd tot een intelligent wezen dat buitenaardse planeten bezoekt en boeken schrijft over zijn eigen ontstaansgeschiedenis, die vervolgens massaal worden verslonden. We willen begrijpen waar we vandaan komen, om ons te oriënteren op de toekomst. En Harari voorziet in deze behoefte. Sapiens verscheen in meer dan dertig talen en verkocht miljoenen exemplaren.

Het boek

De eenwording van de mensheid/de wetten van het geloof

“Tegenwoordig wordt religie vaak gezien als een bron van discriminatie, onenigheid en tweedracht. Maar in wezen is religie van oudsher de derde grote harmonisator, naast geld en wereldrijken. Alle sociale ordes en hiërarchieën zijn  imaginair, dus zijn ze allemaal fragiel, en hoe groter de samenleving, des te fragieler hij is. De cruciale historische rol die het geloof speelde was dat het deze fragiele structuren een bovenmenselijke legitimiteit verleende. Religies verklaren dat onze wetten niet voortvloeien uit menselijke grillen, maar zijn ingesteld door het absolute oppergezag. Daarmee worden in elk geval een paar fundamentele wetten boven elke twijfel verheven, wat de sociale stabiliteit ten goede komt. Religie kan dus gedefinieerd worden als een systeem van bovenmenselijk normen en waarden dat gebaseerd is op het geloof in een bovenmenselijke orde. Daarbij komen twee aparte criteria om de hoek kijken:

1. Religies stellen dat een bovenmenselijke orde bestaat die niet het product is van menselijke grillen of afspraken. Het profvoetbal is geen religie, omdat iedereen ondanks de vele bijbehorende wetten, riten en vaak bizarre rituelen weet dat de mens het voetbal zelf heeft uitgevonden en dat de FIFA elk moment de afmetingen van het doel kan aanpassen of de buitenspelregel kan afschaffen.
2. Op basis van deze bovenmenselijke orde vestigt religie normen en waarden die als bindend worden beschouwd. Veel westerlingen geloven vandaag de dag in geesten, elfjes en reïncarnatie, maar dat geloof is geen bron van morele waarden en gedragsnormen. We noemen dit dus geen religie.

Alle religies hebben het potentieel om wijdverspreide sociale en politieke ordes te legitimeren, maar ze hebben dit niet allemaal verwezenlijkt. Om een uitgestrekt grondgebied met verschillende menselijke bevolkingsgroepen te verenigen onder één schild moet een geloof nog twee eigenschappen hebben

Ten eerste moet het reppen van een universele bovenmenselijke orde die overal en altijd geldig is. Ten tweede moet het dit geloof per se aan iedereen willen doorgeven. Met andere woorden: het moet universeel zijn en er moet sprake zijn van zendingsdrang. De bekendste religies uit de geschiedenis, zoals de islam en boeddhisme, zijn universele religies met zendingsdrang. Daardoor denken mensen vaak dat alle religies zo zijn. Maar in feite waren oudere religies voor het merendeel plaatselijk en exclusief. Hun volgelingen geloofden in lokale goden en geesten en stelden er geen belang in om de hele mensheid te bekeren. Voor zover we weten kwamen de eerste universele zendingsgeloven pas op in het eerste millennium v. Chr. Hun opkomst was een van de belangrijkste revoluties uit de geschiedenis en deed een cruciale duit in het zakje bij de unificatie van de mensheid, vergelijkbaar met de opkomst van universele imperia en universeel geld.”

De cognitieve revolutie/de boom der kennis

“In welk opzicht kunnen we zeggen dat Peugeot SA (de officiële bedrijfsnaam) bestaat? Er rijden veel Peugeots rond, maar die zijn duidelijk niet het bedrijf zelf. Zelfs als alle Peugeots ter wereld tegelijk werden gesloopt en verkocht als oud metaal, zou Peugeot SA niet verdwijnen. Het zou doorgaan met het produceren van nieuwe auto’s en het uitbrengen van jaarverslagen. Het bedrijf bezit fabrieken, machines en showrooms en heeft monteurs, boekhouders en secretaresses in dienst, maar die vormen samen nog niet het bedrijf Peugeot. Als alle Peugeot employees getroffen worden door een ramp, die vervolgens alle lopende banden en directiekantoren verwoest, dan nog kan het bedrijf geld lenen, nieuwe mensen in dienst nemen, nieuwe fabrieken bouwen en nieuwe machines aanschaffen. Peugeot heeft managers en aandeelhouders, maar ook die vormen niet het bedrijf. Alle managers kunnen ontslagen worde en alle aandelen verkocht, maar het bedrijf zelf blijft intact. Dit wil niet zeggen dat Peugeot SA onkwetsbaar of onsterfelijk is. Als de rechter de opheffing van het bedrijf gelast, zouden de fabrieken blijven staan en de arbeiders, boekhouders, managers en aandeelhouders zouden in leven blijven , maar Peugeot SA zpu op slag in rook opgaan. Kortom, Peugeot SA lijkt geen essentiële connectie te hebben met de fysieke wereld. Bestaat het wel echt?

In tegenstelling tot een leugen is een imaginaire realiteit iets waarin iedereen gelooft, en zolang dit collectieve geloof bestaat, oefent de imaginaire realiteit macht uit in de wereld. Het is niet makkelijk om met een effectief verhaal te komen. De moeilijkheid is niet het vertellen van het verhaal, maar hoe je iedereen zover krijgt om erin te geloven. Een groot deel van de geschiedenis draait om de vraag: hoe overtuig je miljoenen mensen om bepaalde verhalen over goden of naties of naamloze vennootschappen te geloven? Maar als het lukt, geeft het de mens immens veel macht, omdat het miljoenen vreemden in staat stelt om samen te werken met een gemeenschappelijk doel. Bedenk maar eens hoe moeilijk het zou zijn om staten, kerken of rechtssystemen op te zetten als we alleen konden praten over dingen die echt bestaan, zoals rivieren, bomen en leeuwen.”