Wolf Hall

Hoe moet het zijn geweest om voor het eerst zelf de Bijbel te lezen? In plaats van de lezing door iemand van de clerici (katholieke geestelijken) zoals je altijd gewend was? Dat moet een wondere gewaarwording zijn geweest, maar ook een grote revolutie. Een aanzet tot reformatie. Ik moest hier aan denken toen ik Wolf Hall aan het lezen was. Een boek over een koning (Henry VIII), de paus, kerkelijke scheuringen, macht en het huwelijk.

Tyndale

Een belangrijke rol is weggelegd William Tyndale, hardnekkig vervolgd door onder meer Thomas More, wellicht het meest bekend van zijn boek Utopia, maar ook fanatieke beschermer van de Katholieke kerk en de macht van deze kerk onder Britse wetten. Op de vlucht voor More en de katholieke geestelijkheid werkte Tyndale gedwongen vanuit Antwerpen aan een vertaling van de Bijbel. Hij zorgde uiteindelijk voor de eerste moderne Engelse vertaling en gebruikmakend van de boekdrukkunst wist deze in groten getale het Britse eiland te bereiken.

Tyndale’s versie wordt overigens in de basis nog steeds gebruikt bij tallozen vertalingen, geen geringe prestatie. Hij introduceerde nieuwe woorden zoals Passover (Pesach oftewel Pasen) en scapegoat (zondebok) en talloze gezegden zoals ‘my brother’s keeper’ (mijn broeders hoeder, Genesis 4:2) en ‘the salt of the earth’ (het zout der aarde, Matteüs 5:13). Tyndale introduceerde het woord ‘overseer’, waar de Kerk altijd ‘bishop’ las, ‘elder’ in plaats van ‘priest’ en ‘love’ in plaats van ‘charity’. Het lijken maar kleine taalkundige veranderingen maar met grote maatschappelijke gevolgen natuurlijk. Gevolgen die afbreuk deden aan de macht van de Katholieke kerk.

Boek

Een prachtige passage in het boek verhaalt mooi van deze gebeurtenis en de gevolgen ervan (P.528):

(..) De lucht is opgeklaard tot een smetteloos lazuurblauw. De Londense tuinen staan vol kleurige bessen. Er ligt een onverzettelijke winter voor hen. Maar hij voelt een kracht die op het punt staat door te breken, zoals een lente voortspruit uit een doodse boom. Naarmate het woord van God zich verspreidt, worden de ogen van het volk geopend voor nieuwe waarheden. Tot nu toe kenden ze het verhaal van Noach en de zondvloed, maar niet het verhaal van de heilige Paulus. Ze konden de zeven smarten van Onze Lieve Vrouwe opdreunen en zeggen hoe de verdoemden naar de hel worden afgevoerd. Maar ze kenden niet de veelvoudige wonderen en uitspraken van Jezus, of de woorden en daden van de apostelen, eenvoudige mannen die net als de armen van Londen een eenvoudig ambt uitoefenden. Het verhaal is groter dan ze ooit hadden vermoed. Je kunt mensen niet maar een deel van een verhaal vertellen en dan stoppen of ze alleen die delen vertellen die jij kiest. Ze hebben hun religie op de muren van de kerken geschilderd gezien of uit steen gehouwen, maar nu is Gods pen gereed om Zijn woorden neer te schrijven in het boek van hun hart.

De eerste tekenen van opstand zijn zichtbaar. Hij was niet bij de plundering van Rome, maar er zijn nachten dat hij droomt alsof hij er wel degelijk bij was: duister verraad in de antieke straten, de achteloos in fonteinen achtergelaten halfdoden, het gelui van klokken door de moerasnevel en de over de muren dansende vlammen van de toortsen van brandstichters. Rome viel, met alles erop en eraan; niet indringers, maar paus Julius zelf sloopte de oude Sint-Pietersbasiliek, die twaalfhonderd jaar had standgehouden op de plek waar keizer Constantijn in eigen persoon de eerste sleuf had gegraven, twaalf scheppen aarde, één voor iedere apostel; waar de in wilde-dierenhuiden genaaide christelijke martelaren door honden aan stukken werden gereten. Acht meter diep groef hij om zijn nieuwe fundering te leggen, dwars door een dodenstad, dwars door twaalf eeuwen visgraten en as; de spaden van de werklui verpulverden de schedels van heiligen. Op de plek waar het bloed van martelaren was vergoten, stonden spookachtig witte keien: marmer, dat op Michelangelo wachtte. Op straat ziet hij een priester met de hostie bij zich, ongetwijfeld voor een stervende Londenaar. De voorbijgangers ontbloten hun hoofd en knielen, maar boven hen leunt een jongen uit het raam en sneert: ‘Laat zien dan, die wederopstanding van Christus. Laat ‘m dan zien, dat duveltje uit het doosje.’ Hij kijkt op; het gezicht van de jongen, voordat het verdwijnt, gloeit van woede.(..)